Koku ve An-Anı

Fransız yazar Marcel Proust (1871-1922), dokuz yaşlarında astım atakları başlayınca ailesi tarafından Illier şehrine, halasının yanına gönderilir. Bir süre sonra da Paris’e geri döner. Soğuk algınlığı geçirdiği bir gün annesi ona ıhlamur çayı ve madeleine adı verilen keklerden verir. Burada yazar, çay ve Madeleine lerin tadıyla tetiklenen çocukluk deneyimini hatırlar. Bu koku Proust’u, hafızasında yer eden çocukluk dönemine geri götürmüştür. Algılanan bu koku artık ıhlamur ve kekin kokusu değil, “astım yüzünden evini terk etmek zorunda kalıp yanına gittiği halasıyla beraber geçirdiği çocukluk yıllarının kokusu olur.” Uzun bir aradan sonra duyduğu bu kokunun çağrıştırdığı duygu ve hatıralardan etkilenen Proust, bu anıları 7 cilt ve 3000 sayfalık Kayıp Zamanın İzinde adlı eseriyle ortaya çıkarır. Bu etki, "Proust fenomeni" olarak anılır (Ürkmez, 2022).

Kokuyla anlam yüklenen anılar hafızada her zaman tetiklenebilir, hatırlanabilir konumdadır. Koku alma algısının en belirgin özelliklerinden biri duygusal ve duyuşsal deneyim üzerindeki tetikleyici etkisidir. Koku algısı, uzak otobiyografik anıların hatırlanmasını da sağlayabilir.

Bir kokunun aşinalığı ne kadar yüksekse, algılanan hoşluğu da o kadar yüksektir (Pizzoli et al., 2022).

Pizzoli, S. F. M., Monzani, D., Mazzocco, K., Maggioni, E., & Pravettoni, G. (2022). The Power of Odor Persuasion: The Incorporation of Olfactory Cues in Virtual Environments for Personalized Relaxation. Perspectives on Psychological Science, 17(3), 652-661.

Ürkmez, H. (2022). Koku hafızası bağlamında “Sümbül Kokusu” ve Odun Kokusu adlı eserler üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30),