Aromaterapi ve Güvenilirlik

Tıbbi ve Aromatik bitkilerden elde edilen uçucu yağlara olan ilgi her geçen gün artmaktadır. Tıp ve eczacılık başta olmak üzere birçok alanda kullanılan uçucu yağlar yalnızca hastalıkların tedavisinde değil, sağlığın sürdürülmesi ve hastalıklara karşı korunmada da etkilidir. Literatürdeki çalışmalarda birçok hastalığa karşı olumlu etkinlik gösterdiği belirtilse de, güvenilir alım düzeyine ilişkin olarak sağlık otoritelerince belirlenmiş herhangi bir öneri bulunmamaktadır (Ülger & Ayhan, 2020).

Eğer kokladığınız yağ organik değilse beyninize ilk giden pestisitler olacaktır. Uçucu yağın beyne ulaşması 22 saniye, kan dolaşımına geçmesi 2 dakika, vücudun her hücresinde etki göstermesi ise 20 dakika içerisinde gerçekleşir.

Uçucu yağların bileşimini etkileyen pek çok faktör vardır. Çevre koşulları, toprak bileşimi, yetiştirme yöntemi, toplandığı günün mevsimi ve saati, depolama ve işleme koşulları, yağ çıkarma yöntemi ve kullanılan kimyasal bileşenler bu faktörler arasındadır. Klinik aromaterapide kullanılacak uçucu yağlar güvenilir tedarikçilerden elde edilmiş olmalıdır.

Kullanılacak Uçucu Yağ Hakkında Bilinmesi Gerekenler;
Menşei ülke
Latince botanik ismi
Kemotipi, bitkinin kullanılan kısmı, bitkinin yetişme şekli
Ekstraksiyon yöntemi
Lot numarası
Son kullanma tarihi
Dolum miktarı
Gerektiğinde tedarikçiden Gaz kromatografisi kütle spektrometresi bilgileri temin edilebilmelidir (Sarı, 2022).
Ülkemizde 2014 yılında yayımlanan “Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği” ile bitkisel drog, preparat ya da geleneksel tıbbi ürünlerin doktor ya da diş hekimi olma şartı ile yasal olarak uygulamasına izin verilmiştir.

Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarında Yetkili Kişi tanımlamasında, ilgili yönetmelik dışında kalan geleneksel ve tamamlayıcı tedavi yöntemleri arasında adı geçen Aromaterapi yaklaşımı için doktor veya diş hekimi olma zorunluluğu bulunmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.

Uluslararası Standardizasyon Teşkilatı ISO (International Standardization Organization) bünyesinde 100 adet uçucu yağın kalite kriterleri bulunurken Avrupa Farmakopesinde sadece 32 uçucu yağ kayıtlıdır. Avrupa Farmakopesine kayıtlı uçucu yağların sadece 17 tanesinin kullanım bilgisi bulunmaktadır (Kartal et al.,2021).

Avrupa Farmakopesinde bulunan sabit yağlar ilaç üretiminde yardımcı madde olarak kullanılırken, uçucu yağlar beşeri ve veteriner ürünlerde tedavi edici etkin madde olarak değerlendirilir. EMA (Avrupa İlaç Kurumu) tarafından farmakopede bulunan bazı uçucu yağların klinik özellikleri (endikasyon, kontrendikasyon, uygulama yolu ve pozolojileri) ile ilgili monograflar hazırlanmıştır. Bitkisel preperatların çocuklarda iyi tanımlanmış ve geleneksel kullanımına dair tavsiyelerde bulunmuştur. Ayrıca FDA uçucu yağların bazılarının çeşitli ürünlerde kullanım limiti olan GRAS (generally regarded as safe - kullanımı güvenli) miktarlarını belirlemiştir. FDA tarafından verilen GRAS miktarları tıbbi kullanım amacı taşımayıp ilgili uçucu yağın gıda katkısı olarak kullanım oranıdır. Uçucu yağların varsa oral kullanımları EMA ve Alman Komisyon E monograflarında belirtilmiş olup bu yönde bir kullanımı tavsiye edilmemiş ise oral olarak alınmamalıdır. Türkiyede Tıbbi bitki monografları www.titck.gov.tr den takip edilebilir.

Ekler

Uçucu yağın yanlışlıkla yutulması halinde acil yardım alın,

Uçucu yağı gözünüze kaçırırsanız, seyreltmek için hemen soğuk süt veya bitkisel yağ ile yıkayın. Batma devam ederse, tıbbi yardım alın,

Uçucu yağ cilde direk uygulanmaması gereken bir içeriğe sahip ise, seyreltmek için krem veya bitkisel yağ kullanın. Sabun ve ılık su ile yıkayın, gerekirse bu işlemi tekrar yapın,

Hamilelik, emzirme dönemlerinde ve çocuklarda doktora danışılmadan kullanmayın,

Astım veya benzeri bir akciğer rahatsızlığı bulunanlarda buhar inhalasyonu kullanmayın,

Düşük kaliteli uçucu yağların kullanımı, farmakoterapi ve klinik sonuçları olumsuz yönde etkileyebileceği unutulmamalıdır.

Kekik gibi bazı uçucu yağların cilde doğrudan temas ettirilmesi durumunda deri ve mukozada tahriş edici etkisi, bergamot gibi bazı uçucu yağların fototoksik etkisi bilinen yan etkiler arasında yer almaktadır.

Uçucu yağlar, iyi üretim koşullarında üretilmemiş bitkilerden elde edilmiş iseler içerdikleri pestisitlerin bazı ciltlerde alerjik reaksiyonlara yol açma riski bulunmaktadır.

Alıntılar

Gültekin, E. (2020). Türkiye’deki aromaterapi eğitimlerinde karşılaşılan bazı etik sorunlar. Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 28(2), 273-278.

Kartal M, Demirbolat İ, Demirci F. Avrupa Farmakopesinde bulunan uçucu yağlar ve aromaterapide klinik kullanımları. Altıntaş A, Kartal M, editörler. Aromaterapi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.26-42.

Ülger, T. G., & Ayhan, N. Y. (2020). Bitki Sekonder Metabolitlerinin Sağlık Üzerine Fonksiyonel Etkileri. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (3), 384-390.Bitki Sekonder Metabolitlerinin Sağlık Üzerine Fonksiyonel Etkileri. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (3), 384-390.